80 năm khoa học công nghệ kiến tạo GTVT Việt Nam

KHCN đặt nền móng cho ngành GTVT hiện đại

Từ một quốc gia nghèo nàn, cơ sở hạ tầng giao thông lạc hậu, đứt gãy sau chiến tranh, Việt Nam đã kiên trì tiếp thu, ứng dụng và đổi mới KHCN để dần làm chủ công nghệ thiết kế, xây dựng và vận hành hệ thống giao thông đa dạng: Từ đường bộ, hàng không, hàng hải cho tới metro và hầm ngầm. Đây là hành trình hàng chục năm, đặt nền móng vững chắc để ngành GTVT Việt Nam vươn tới chuẩn mực quốc tế, trở thành động lực thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển.

Kể từ cuối những năm 1980, trong tiến trình đổi mới đất nước, hạ tầng GTVT được xác định là một trong những "điểm nghẽn" lớn nhất. Đường hẹp, cầu yếu, cảng nhỏ, sân bay cũ kỹ, công nghệ lạc hậu... là rào cản lớn cho phát triển. Đứng trước thách thức đó, ngành GTVT đã lựa chọn con đường đổi mới công nghệ, tiếp nhận và làm chủ công nghệ tiên tiến, với mục tiêu xây dựng một hệ thống giao thông hiện đại, đồng bộ, an toàn và bền vững.

Lợi thế của ngành lúc bấy giờ là đội ngũ kỹ sư được đào tạo bài bản từ Liên Xô và các nước XHCN. Chính họ là hạt nhân cho các bước ngoặt công nghệ, tiêu biểu như việc áp dụng công nghệ cọc khoan nhồi lớn tại cầu Việt Trì (1992) thay thế móng truyền thống. Đây là bước đi then chốt mở ra kỷ nguyên xây dựng các cây cầu lớn bằng công nghệ hiện đại. Song song đó, công nghệ đúc hẫng cân bằng được triển khai tại cầu Phú Lương (1993), tạo tiền đề phát triển các công trình cầu nhịp dài, trụ cao như cầu Hàm Luông, Pá Uôn và các cầu dây văng hiện đại như Rạch Miễu, Phú Mỹ, Bạch Đằng...

Ở đô thị, các công trình vượt nút giao, đường vành đai trên cao với công nghệ dầm đúc sẵn như IPC 33 m, Super-T 40 m... giúp thi công nhanh, giảm ảnh hưởng giao thông hiện hữu. Công nghệ hầm cũng có bước tiến vượt bậc khi Việt Nam làm chủ thi công hầm xuyên núi, hầm đô thị, hầm metro bằng công nghệ NATM và TBM hiện đại, tiêu biểu như hầm Hải Vân, Đèo Cả, metro Nhổn - Ga Hà Nội, Bến Thành - Suối Tiên...

Lĩnh vực đường bộ chứng kiến bước ngoặt khi tuyến cao tốc TP.HCM - Trung Lương ra đời (2004 - 2010), áp dụng hàng loạt công nghệ xử lý nền đất yếu, vật liệu mới và kỹ thuật hiện đại. Tiếp nối là hàng nghìn kilomet cao tốc Bắc - Trung - Nam với hệ thống giám sát ITS, BIM, công nghệ vật liệu polyme, hút chân không, MSE Wall... giúp tăng tuổi thọ công trình, thích ứng biến đổi khí hậu và giảm chi phí duy tu.

Không chỉ xây dựng mới, ngành còn chú trọng bảo trì hạ tầng. Các giải pháp như Carboncor, Microsurfacing, trồng cỏ, bê tông hóa ta-luy... giúp bảo vệ công trình hiệu quả, giảm thiểu rủi ro sạt trượt, đảm bảo ATGT.

Đổi mới KHCN, nâng tầm GTVT quốc gia

Trong lĩnh vực hàng không, ngành GTVT đã chủ động tiếp cận công nghệ thi công hiện đại khi nâng cấp sân bay lớn như Nội Bài, Tân Sơn Nhất, Long Thành… Công nghệ thi công đường cất hạ cánh bằng bê tông xi măng, bê tông nhựa với phụ gia polyme giúp tăng độ bền, chống lún. Hệ thống điều hành hiện đại như One ID, A-CDM được triển khai, rút ngắn thủ tục, tăng hiệu quả phục vụ. Đặc biệt, ngành Hàng không đã tự chủ chế tạo một số thiết bị sân bay trong nước, tăng chủ động và tiết kiệm chi phí.

Ngành Hàng hải cũng chuyển mình mạnh mẽ. Các cảng lớn như Lạch Huyện, Cái Mép - Thị Vải, Long An… ứng dụng công nghệ quản lý điều độ thông minh (TOPX, TOPO...), bốc xếp tự động, mã vạch, blockchain... giúp minh bạch hóa chuỗi cung ứng, tăng hiệu suất logistics. Hệ thống phao tiêu, đèn biển, radar, camera... được số hóa giúp tăng cường an toàn hàng hải. Bên cạnh đó, vật liệu mới như bê tông cốt sợi, chất chống ăn mòn... nâng tuổi thọ các công trình ven biển.

Năm 2024, ngành đóng tàu Việt Nam vươn lên vị trí thứ 7 toàn cầu, chiếm 0,61% thị phần. Tàu Trường Minh Dream 65.000 DWT - tàu hàng rời lớn nhất do kỹ sư Việt thiết kế và chế tạo đã hạ thủy thành công, khẳng định năng lực vượt trội.

Đối với lĩnh vực Đường thủy nội địa, dù đầu tư hạn chế nhưng công nghệ đã giúp cải thiện rõ nét. Công nghệ thủy đạc số hóa, cảnh báo sạt lở bằng radar xuyên đất, phao thông minh tích hợp GPS… nâng cao hiệu quả quản lý và an toàn luồng tuyến. Tàu thủy dùng vật liệu nhẹ, động cơ điện hybrid cũng dần phổ biến, hướng tới giao thông xanh.

Ngành Đường sắt với biểu tượng cũ kỹ, lạc hậu nay cũng đang chuyển mình. Tuyến Cát Linh - Hà Đông đánh dấu mốc đầu tiên Việt Nam tiếp cận công nghệ metro tự động hóa. Các tuyến khác như Nhổn - Ga Hà Nội ứng dụng TBM, công nghệ mô phỏng 3D, cảm biến vật liệu. Với đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, Việt Nam nghiên cứu áp dụng tàu điện 350 km/h, ray hàn liền dài, kiểm soát hành trình hiện đại. Các vật liệu giảm ồn, chống lún nền đường cũng được đưa vào sử dụng tại các khu đô thị.

Vận tải và quản lý giao thông cũng được chuyển đổi số mạnh mẽ. Các hệ thống thu phí không dừng, cân tải trọng tự động, vận hành bằng GPS, IoT, AI trong tối ưu vận tải... đã hình thành hệ sinh thái vận tải thông minh, kết nối linh hoạt các phương thức: bộ, sắt, biển, hàng không. Giao thông xanh được thúc đẩy qua phương tiện điện, nhiên liệu sinh học, tái tạo…

An toàn giao thông được cải thiện rõ rệt nhờ biển báo điện tử, phản quang, hộ lan chống chói, thiết bị cảnh báo... Hệ thống ITS, camera, flycam... giúp kiểm soát, xử lý tình huống hiệu quả tại đô thị lớn, nâng cao ý thức người dân.

Cốt lõi cho mọi thành tựu trên là hệ sinh thái KHCN trong ngành GTVT. Từ các viện nghiên cứu, trường đại học đến các đề tài ứng dụng thực tiễn, tiết kiệm hàng nghìn tỷ đồng và làm chủ công nghệ mới. Hợp tác quốc tế với JICA, ADB, World Bank... cũng góp phần nâng cao năng lực tổng thể ngành giao thông Việt Nam.

Tương lai của ngành GTVT Việt Nam sẽ tiếp tục được định hình bởi KHCN. Khi cách mạng công nghiệp 4.0 lan rộng, các công nghệ như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, robot xây dựng, vật liệu thông minh, năng lượng tái tạo... sẽ là động lực then chốt. Từ nền tảng đó, GTVT Việt Nam không chỉ hiện đại, hiệu quả mà còn bền vững, thân thiện với môi trường, hướng đến mục tiêu cao nhất: Phục vụ con người và phụng sự quốc gia.