Độc đáo “Linh khuyển chấn an gia”

Nghệ nhân đang thổi hồn cho Kỳ Linh

 Kết tinh văn hóa

Sâu thẳm trong tiềm thức người Việt, loài chó không chỉ là con vật thân thuộc, gắn bó với cuộc sống đời thường mà còn là loài vật linh thiêng, có phẩm chất trung thành và mang lại may mắn. Vì thế, người Việt thường để chó đá trước cổng như một linh vật với ý nghĩa cầu phúc, trừ tà hoặc đặt chó đá trên bệ thờ và coi như một bậc thần linh. Nhiều công sở, di tích đền chùa sử dụng linh vật ngoại lai để gác cửa thì ở nhiều địa phương người dân vẫn giữ tục để chó đá trước cửa, thậm chí thờ và kính cẩn gọi là cụ Thạch, Thần cẩu, quan lớn Hoàng Thạch.

Bắt nguồn cảm hứng từ những giá trị tâm linh truyền thống của dân tộc, anh Nguyễn Văn Lực (37 tuổi) là một trong những nghệ nhân trẻ của dự án bảo tồn, gìn giữ nghề thủ công truyền thống 1102 cho biết: “Trong nét văn hóa và tâm linh, chó là loại vật biểu tượng sự thông minh, tình nghĩa, chó được xếp vào một trong những con vật thuộc “lục súc”, là con vật có thể đem đến những điều may mắn, thuận lợi và nhiều niềm vui.

Trong phong thủy, tượng chó có ý nghĩa trấn trạch bài trừ sát khí, bảo vệ chủ nhân khỏi những kẻ tiểu nhân hãm hại sau lưng. Trấn tượng chó phong thủy trong nhà hoặc không gian làm việc còn có tác dụng bảo vệ của cải, tiền tài vật chất và mang lại sự yên tâm, thúc đẩy sự nghiệp cho chủ nhân sở hữu. “Vì vậy, nhân dịp Tết đến, xuân về, chúng tôi đã nghiên cứu, tìm tòi và tạo hình chế tác ra những Kỳ Linh Mậu Tuất dựa trên ý tưởng “Linh vật hóa thân” với đầu Khuyển mình Nghê mang biểu trưng văn hóa thuần Việt, thể hiện sự dũng mãnh, uy quyền và linh thiêng”, anh Lực nói.

Nghệ nhân Lê Văn Vòng - người có hơn 27 năm kinh nghiệm làm gốm sứ Bát Tràng cho biết: “Kỳ Linh Mậu Tuất năm nay với chủ đề “Linh khuyển chấn an gia” là một sản phẩm kết tinh từ văn hóa truyền thống với chất liệu gốm men dát vàng. Đó là một tuyệt tác của sự hài hòa giữa những đôi bàn tay tài hoa và ý tưởng thấm đẫm tinh thần dân tộc. Kỳ Linh Mậu Tuất có đầu là Khuyển nhưng thân lại mang hình tượng con Nghê, là linh vật biểu trưng cho văn hóa tâm linh, ý nghĩa “trấn yểm trừ tà”; đó là một linh vật thuần Việt, được sáng tạo mang đậm nét văn hóa tâm linh của người Việt Nam”.

Độc nhất vô nhị

Quá trình dát vàng cho Kỳ Linh Mậu Tuất rất công phu, tỉ mỉ và phức tạp

Nghệ nhân Trần Văn Sáu - người điêu khắc mẫu cho Kỳ Linh năm nay của dự án 1102 cho biết, sau khi tác phẩm rời khuôn, nghệ nhân sẽ dùng dụng cụ tỉa các chi tiết, biến những đường nét thô mộc của đất sét thành từng sợi lông, khóe mắt, rãnh mũi sống động như thật. Tất cả đều được tỉa thủ công toàn bộ. Do đó, từ cùng một khuôn nhưng không có hai tác phẩm nào hoàn toàn giống nhau.

Còn nghệ nhân Vương Cường - người đã có mấy chục năm kinh nghiệm làm gốm cũng tiết lộ, để chế tác Kỳ Linh Mậu Tuất thì nguyên liệu làm nên phần gốm của Kỳ Linh được pha chế theo tỷ lệ riêng, kết hợp kinh nghiệm truyền thống với những phương pháp mới. Sau khi sản phẩm rời khuôn, tráng men sẽ được đưa vào lò, với thời gian nung lâu hơn 5 tiếng so với thông thường để đảm bảo lớp men đạt được chất lượng cao nhất. Sau mỗi lần sản xuất, khuôn sẽ được đập bỏ, để đảm bảo không có phiên bản nào ngoài những sản phẩm của 1102 xuất hiện trên thị trường.

“Yếu tố độc nhất vô nhị không chỉ nằm ở chỗ lượng sản phẩm bị giới hạn. Mỗi sản phẩm đều được đánh số riêng biệt và là duy nhất. Nhiều khách khi đặt hàng chọn luôn con số mà họ thích”, nghệ nhân Vương Cường giải thích thêm.

Để chế tạo Kỳ Linh, các nghệ nhân 1102 đã phải kinh qua 22 công đoạn, trong đó việc lên ý tưởng và tạo khuôn mất đến 30 ngày công. Công đoạn chế tác tiếp theo cần 15 ngày hoàn thiện. Thời gian này, các bước tạo hình và dát vàng linh vật được làm toàn bộ bằng tay. Sau khi thành hình, sản phẩm sẽ được đem nung ở nhiệt độ trên 1.2050C liên tục trong 18 tiếng. Đối với các nghệ nhân lành nghề, giai đoạn này hết sức quan trọng bởi nhiệt độ chỉ cần lệch một chút là có thể gây ảnh hưởng đến chất lượng gốm. 5 ngày kế tiếp, Kỳ Linh sẽ được dát vàng tại làng Kiêu Kỵ.

Bộ tác phẩm hoàn thiện gồm 6 phiên bản, gồm 5 màu men phù hợp với các mệnh Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ và một phiên bản dát kín vàng. Mỗi sản phẩm có hai giấy chứng nhận là Hồ sơ ghi lại quá trình chế tác và Chứng nhận chế tác độc quyền do dự án 1102 cung cấp.

Độc đáo hơn nữa khi các nghệ nhân 1102 chỉ làm được 99 cặp Kỳ Linh Mậu Tuất cho dịp Tết Nguyên đán Mậu Tuất, với 5 màu men thuận theo 5 yếu tố ngũ hành Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ, kết hợp với vàng ròng đảm bảo đem lại sự độc đáo, ý nghĩa và tạo nên sự đẳng cấp của người sở hữu.

Tự hào gốm việt

4 năm trước, nhiều người bắt đầu biết đến dự án 1102 khi tung ra sản phẩm đầu tay là Kỳ Linh Ất Mùi để tôn vinh hai làng nghề gốm Bát Tràng và dát vàng Kiêu Kỵ. Để thăm dò thị trường quà tặng cao cấp, dự án chỉ tung ra 88 cặp nhưng ngay lập tức được đón nhận và tiêu thụ hết trong vòng một tháng. Dù giá không hề rẻ vì việc sản xuất rất giới hạn, trải qua nhiều công đoạn thủ công cầu kỳ và phủ vàng toàn bộ, Kỳ Linh năm đó được đánh giá cao vì tính thẩm mỹ và giá trị tinh thần, tâm linh, tài vận ẩn sau mỗi sản phẩm.

Hơn hết, Kỳ Linh được chắt lọc từ tinh hoa của cả hai làng nghề truyền thống. Sự cầu kỳ thể hiện từ khâu lựa chọn nguyên liệu đến chắt lọc mẫu men, tay nghề dát vàng. Anh Lực cho hay, loại đất sét nguyên liệu chỉ được lấy từ một nguồn duy nhất ở gần Khu di tích lịch sử nhà Trần tại Đông Triều, Quảng Ninh. Ngoài yếu tố linh thiêng, đất ở khu vực này có chất lượng tốt để cho ra đời các sản phẩm gốm bền, chắc. Vàng dùng để dát lên sản phẩm là loại vàng 24K do những người thợ lâu năm nhất đảm nhiệm.

“Năm nay, chúng tôi chưa công bố sản phẩm Kỳ Linh cho Tết Mậu Tuất nhưng đã có nhiều đơn đặt hàng chờ sẵn, nhiều công ty mua số lượng lớn để làm quà tặng khách hàng VIP”, nghệ nhân trẻ Nguyễn Văn Lực vui vẻ cho biết.

Ngắm nhìn những “đứa con tinh thần” Kỳ Linh Mậu Tuất mà ông cùng các cộng sự của mình đã dành thời gian nghiên cứu và sáng tạo suốt một năm qua, nghệ nhân Lê Văn Vòng nói với chúng tôi trong sự tự hào: “Năm nay cũng là năm đánh dấu tròn 4 năm tôi tham gia dự án 1102 và Kỳ Linh Mậu Tuất là tuyệt tác, là phần thưởng cho những người đam mê gốm sứ, gắn bó và giữ gìn nghề gốm. Tôi thấy vui hơn khi những sản phẩm Kỳ Linh của mình và các nghệ nhân khác đã và đang được nhiều người đón nhận, say mê ngắm nhìn, đó là phần thưởng lớn nhất đối với những người làm nghề truyền thống như chúng tôi. Mỗi một mùa xuân đến là một mùa gieo thêm hy vọng xán lạn cho các sản phẩm truyền thống. Tôi mong chờ nghề gốm truyền thống sẽ dần lấy lại ánh hào quang trong nay mai”